Opis
AZOTAN AMONU
Masa molowa: 80,04 g/mol
Odczyn roztworu: pH 5-6
Azotan amonu (NH4NO3), znany jako saletra amonowa, jest nieorganicznym związkiem chemicznym, który należy do grupy saletr oraz azotanów. W postaci stałej azotan amonu przyjmuje postać białych, bezbarwnych kryształów lub granulek. Jest to substancja syntetyczna, która może powstawać w wyniku reakcji amoniaku z kwasem azotowym. Jest również higroskopijna i bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Proces rozpuszczania się azotanu amonu w wodzie jest dość silnie endotermiczny, zatem mieszanina saletry amonowej z lodem jest bardzo dobrą mieszaniną chłodzącą. Azotan amonu jest powszechnie stosowany jako nawóz azotowy w rolnictwie, ze względu na swoje właściwości nawozowe, które sprzyjają wzrostowi i plenności roślin uprawnych. Klasyfikowany jest jako materiał niebezpieczny o numerze UN 1942 zgodnie z przepisami ADR.
Na skalę przemysłową, azotan amonu otrzymuje się w reakcji kwasu azotowego (45–65%) z amoniakiem. Ze względu na egzotermiczny charakter reakcji, wykorzystuje się specjalną konstrukcję reaktorów, dzięki czemu reagenty ulegają szybkiemu mieszaniu się. Ciepło, które powstaje podczas tej reakcji, wykorzystuje się do odparowania wody, co pozwala na uzyskanie roztworu o stężeniu 95–97%. Ponadto, saletrę amonową pozyskuje się również z azotanu wapnia. Podczas produkcji nawozów azotanowo-fosforanowych powstaje nadmiar azotanu wapnia. Natomiast, ten materiał nie ma dużego zapotrzebowania na rynku, więc przerabia się go na azotan amonu w reakcji z dwutlenkiem węgla i amoniakiem. Ciepło z tej reakcji również wykorzystuje się do odparowania wody. Alternatywną, mniej wydajną metodą otrzymywania azotanu amonu, są reakcje nieorganicznych soli amonowych z azotanami.
Azotan amonu jest związkiem chemicznym o umiarkowanej reaktywności, ale pod wpływem wysokiej temperatury może stać się bardzo reaktywny, a w przypadku silnego uderzenia lub obecności paliw może dojść do detonacji. Azotan amonu ulega gwałtownemu rozkładowi i wydziela się duża ilość gazów. Reakcja ta jest podstawą jego zastosowania w materiałach wybuchowych, takich jak ANFO (azotan amonu z olejem napędowym). Ponadto, pod wpływem wysokiej temperatury azotan amonu ulega rozkładowi w reakcji silnie egzotermicznej. Produktem tej reakcji jest tlenek diazotu (N₂O, gaz rozweselający). W niekontrolowanych warunkach reakcja również może być wybuchowa. Ta substancja rozpuszcza się także w wodzie i ulega dysocjacji jonowej. Ta reakcja jest podstawą jego zastosowania jako nawozu, ponieważ dostarcza roślinom azot w jonowej, przyswajalnej formie. Azotan amonu reaguje również z mocnymi zasadami, tworząc amoniak. Ponadto, w reakcjach redoks, azotan amonu przyjmuje rolę silnego utleniacza i reaguje z substancjami redukującymi, np. węglem, metalami czy siarką.
Rynek
Największymi producentami i eksporterami azotanu amonu na świecie są Rosja, Stany Zjednoczone, Chiny i Indie. Rosja odgrywa dominującą rolę dzięki jej kluczowym zakładom chemicznym, które eksportują produkty do Europy i Azji. Stany Zjednoczone oraz Chiny także mają rozwiniętą produkcję, zarówno na potrzeby wewnętrzne jak i dla sektora rolniczego oraz górniczego. W Europie głównymi producentami są Polska, Niemcy, Francja i Holandia. Polski rynek azotanu amonu jest jednym z kluczowych sektorów przemysłu chemicznego w kraju. Polska jest zarówno znaczącym producentem, jak i eksporterem tego związku chemicznego, odgrywając istotną rolę w Europie Środkowo-Wschodniej. Francja oraz Niemcy również odgrywają istotną rolę, z uwagi na wysokie zapotrzebowanie w rolnictwie i przemyśle
Azotan amonu pakowany jest na różne sposoby. Najczęściej wykorzystywane są worki polietylenowe i polipropylenowe (25 kg do 50 kg). Mogą mieć dodatkową warstwę wewnętrzną laminowaną, co zwiększa odporność na uszkodzenia mechaniczne i wilgoć. Stosuje się również Big Bagi (kontenery elastyczne) o pojemności 500 kg do 1500 kg. Rzadziej, głównie w przypadkach specjalistycznych zastosowań przemysłowych, stosuje się pojemniki metalowe i beczki. Stosowany jest również transport luzem (bulk), przy transporcie dużych ilości azotanu amonu w formie granulowanej. Wykorzystuje się specjalne cysterny, które zabezpieczają produkt przed wilgocią i niepożądanymi reakcjami chemicznymi. Wszystkie opakowania muszą być odpowiednio oznakowane zgodnie z przepisami ADR, w tym informacją o potencjalnym zagrożeniu wybuchowym lub utleniającym.
ZASTOSOWANIE
Azotan amonu ma wiele zastosowań. W przemyśle rolniczym jest powszechnie stosowany jako nawóz ze względu na zawartość azotu, który sprzyja wzrostowi i plenności roślin uprawnych. W górnictwie oraz budownictwie, w połączeniu z paliwami (np. olejem napędowym) stosowany jest jako składnik wybuchowy. Dzięki właściwościom endotermicznym, azotan amonu używany jest w chłodzących kompresach pierwszej pomocy (tzw. „zimne okłady”). W przemyśle energetycznym stosuje się go w pewnych rodzajach paliw rakietowych i materiałach pędnych jako źródło tlenu. Może być również stosowany jako dodatek do żywności w przemyśle spożywczym, jednakże z ograniczeniami ze względu na potencjalne zagrożenia zdrowotne. Jest również wykorzystywany w produkcji niektórych środków czyszczących i dezynfekujących.
ŚRODKI OSTROŻNOŚCI
Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1272/2008 (CLP), woda amoniakalna jest klasyfikowana jako substancja, która: “działa drażniąco na oczy”; w przypadku połknięcia może powodować “ból brzucha, nudności”; w przypadku dostania się do oczu może powodować “podrażnienie”; w przypadku dostania się do dróg oddechowych może powodować “kaszel, ból głowy, ból gardła”; w przypadku dostania się na skórę może powodować “miejscowe zaczerwienienie.” Nie zawiera substancji zaburzającej funkcjonowanie układu hormonalnego w stężeniu >= 0,1%.
| Opis | Szczegóły |
|---|---|
| Uwagi ogólne | Nie pozostawiać poszkodowanego bez opieki. Wynieść poszkodowanego z obszaru zagrożenia. Poszkodowanego utrzymywać pod przykryciem, w cieple. |
| Po kontakcie ze skórą | Natychmiast zdjąć całą zanieczyszczoną odzież. Nie związaną pozostałość strzepnąć ze skóry. Spłukać skórę pod strumieniem wody/prysznicem. W przypadku utrzymywania się działania drażniącego na skórę skontaktować się z lekarzem. |
| Po kontakcie z oczami | Spłukiwać obficie czystą, świeżą wodą, przez co najmniej 10 minut, utrzymując otwarte powieki. Wyjąć soczewki kontaktowe, jeżeli są i można je łatwo usunąć. Nadal płukać. W przypadku utrzymywania się działania drażniącego na oczy: zasięgnąć porady/zgłosić się pod opiekę lekarza. |
| Po narażeniu przez przewód pokarmowy | Przepłukać usta wodą (tylko, gdy osoba jest przytomna). NIE wywoływać wymiotów. W przypadku wystąpienia spontanicznych wymiotów trzymać poszkodowanego w pozycji nachylonej do przodu, aby uniemożliwić aspirację. Natychmiast zasięgnąć porady/zgłosić się pod opiekę lekarza. |
| Wskazania dotyczące wszelkiej natychmiastowej pomocy lekarskiej i szczególnego postępowania z poszkodowanym | Leczyć objawowo. Wdychanie gazów powstających podczas pożaru i rozkładu termicznego, zawierających tlenki azotu i amoniaku, może powodować podrażnienie i działanie żrące na drogi oddechowe. Niektóre działania na płuca mogą być opóźnione. Podaj tlen, szczególnie jeśli wokół ust pojawi się zasinienie. Natychmiast zdjąć całą zanieczyszczoną odzież. Zasięgnąć porady lekarza w przypadku pojawienia się jakichkolwiek wątpliwości, lub jeżeli objawy nie ustępują. |
| W przypadku utraty przytomności | Ułożyć osobę w pozycji bezpiecznej. Nigdy nie podawać niczego doustnie. |
| Po narażeniu przez drogi oddechowe | Wyprowadzić lub wynieść poszkodowanego na świeże powietrze i zapewnić mu warunki do swobodnego oddychania. W przypadku nieregularnego oddechu lub bezdechu należy natychmiast zgłosić się do lekarza i rozpocząć czynności pierwszej pomocy. |
KODY ZAGROŻEŃ
| Kategoria | Kod/Zwrot | Opis |
|---|---|---|
| Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia | H272 | Może intensyfikować pożar; utleniacz. |
| H319 | Działa drażniąco na oczy. | |
| Zwroty wskazujące środki ostrożności | P210 | Przechowywać z dala od źródeł ciepła, gorących powierzchni, źródeł iskrzenia, otwartego ognia i innych źródeł zapłonu. Nie palić. |
| P220 | Trzymać/przechowywać z dala od odzieży/materiałów zapalnych. | |
| P280 | Stosować rękawice ochronne/odzież ochronną/ochronę oczu. | |
| P305+P351+P338 | W PRZYPADKU DOSTANIA SIĘ DO OCZU: Ostrożnie płukać wodą przez kilka minut. Wyjąć soczewki kontaktowe, jeżeli są i można je łatwo usunąć. Nadal płukać. | |
| P337+P313 | W przypadku utrzymywania się działania drażniącego na oczy: Zasięgnąć porady/zgłosić się pod opiekę lekarza. | |
| P370+P378 | W przypadku pożaru: Użyć piasku, dwutlenku węgla lub gaśnicy proszkowej do gaszenia. | |
| P501 | Zawartość/pojemnik usuwać do przemysłowych obiektów energetycznego spalania. |
Azotan amonu nie spełnia kryteriów PBT / vPvB. Nie ulega biodegradacji, ponieważ jest substancją nieorganiczną. Nie należy się spodziewać bioakumulacji. Według systemu GHS (Globally Harmonized System), azotan amonu nie klasyfikuje się jako substancja zagrażająca środowisku wodnemu. Niemniej jednak, azotan amonu może wywierać negatywny wpływ na środowisko wodne i lądowe. Nadmierne stosowanie nawozów zawierających azotan amonu prowadzi do wypłukiwania azotanów do wód gruntowych, rzek i jezior. Może to prowadzić do nadmiernego wzrostu glonów, a następnie eutrofizacji jezior. Obniża to poziom tlenu w wodzie, co szkodzi organizmom wodnym i może prowadzić do powstawania martwych stref. Stwierdzono, że w środowisku wodnym azotany są mniej toksyczne niż amoniak czy azotyny, jednakże nadal ma poważne konsekwencje. Europejska norma dotycząca wody pitnej określa maksymalne stężenie wynoszące 50 mg/l. Wysokie stężenie azotanów w wodzie pitnej jest niebezpieczne szczególnie niemowląt, ponieważ może prowadzić do methemoglobinemii (choroba niebieskich dzieci). Ponadto, nadmierne stosowanie azotanów może zakwaszać glebę, zmniejszając jej żyzność i zmieniając równowagę biologiczną. Należy również mieć na uwadze to, że w procesach produkcji i użytkowania azotanu amonu uwalniają się tlenki azotu, które przyczyniają się do globalnego ocieplenia. Z tego względu, obchodząc się z roztworem azotanem amonu należy przestrzegać przepisów dotyczących towarów niebezpiecznych (ADR).
